Soms was mijn vuurtje te heftig.

In gesprek met Hanneke van der Heijden, oprichter IN transities en strategisch adviseur circulaire economie

Verbinding leggen tussen het kleine en het grote is de sleutel voor het werken in transities. Dat is wat Hanneke van der Heijden, werkzaam als strategisch adviseur bij Rotterdam Circulair, de laatste jaren ontdekte. Zelf had ze lange tijd vooral oog voor de projecten en interventies waar de meeste impact te behalen viel. Voor de grote bedrijven en de mensen die aan de touwtjes trekken. Daar moest het allemaal gebeuren. Die kleine projecten die overal opduiken? Leuk, maar daar redden we het niet mee.

Wat is er veranderd, Hanneke? Waarom ben je er anders naar gaan kijken?

‘Ik realiseerde me op een gegeven moment dat er niet één circulaire economie is. We hebben allemaal een rol te spelen en geven er allemaal op onze eigen manier betekenis aan. En juist die verschillende invalshoeken zijn nodig om een brede beweging te vormen. Zo zijn we bijvoorbeeld de afgelopen jaren de Rotterdamse wijken ingegaan om in gesprek te gaan over circulair handelen. Vanuit dialoog, nieuwsgierigheid en openheid. De energie die er al is in de wijk vergroten. . Wat betekent circulair voor jou? En wat kan jij doen om daar aan bij te dragen? Dat soort vragen stellen. En zien welke initiatieven er al zijn. In de ene wijk slaat een thema als voedsel ontzettend aan, terwijl ze in een andere wijk bezig zijn met  kledingruilacties of repaircafés. Iedereen geeft er een andere invulling aan en dat is helemaal oké. Natuurlijk, als je bij grote bedrijven komt of bij partijen met een grote invloed in de keten is het belangrijk dat je kijkt waar de grootste impact zit. Maar we moeten de kleine projecten ook vieren. En we moeten ze vooral verbinden aan de grote systeemverandering die we uiteindelijk najagen.

 

Hoe vind je dat het gaat, dat verbinden tussen het kleine en het grote?

Veel organisaties zetten verre ambities neer voor 2030 en 2040 en koppelen daar projecten aan. Dat is in de beginfase prima, want je moet ergens starten. Het past ook bij de Rotterdamse mentaliteit en het heeft ons veel gebracht. We zijn binnen de transitie dan ook heel goed in de kop van het verhaal, in de visie en de strategie. We zijn ook goed in de handen en de voeten, oftewel de concrete projecten. De romp? Met het kloppende hart? Die wordt vaak een beetje vergeten. Terwijl dat het centraal aansturingssysteem is en de verbinding tussen kop en handen. De brug tussen het grote en het kleine. Als we het kantelpunt van de transitie willen bereiken, zullen we ons dus veel meer daarop moeten richten. Gelukkig zetten we daar steeds meer stappen in. De laatste jaren zie ik bijvoorbeeld dat projecten steeds minder een doel an sich zijn, maar veel meer een middel om antwoorden te krijgen op de grote onderliggende vraagstukken om tot systeemverandering te komen.

 

Heb je een voorbeeld van zo’n project dat het kleine met het grote verbindt?

Zeker, een collega van mij is richt zich op organische stromen in de stad, waaronder bladafval. Die bladeren op de grond zien we als afval in een stedelijke context. In de herfst vallen ze van de bomen, liggen ze op straat en moeten ze opgeruimd worden. Oftewel verbrand, terwijl het prachtig organisch materiaal is dat je als bodemverbeteraar kan gebruiken. Binnen de gemeente zijn we aan de slag gegaan om er bokashi van te maken, gefermenteerd blad. Niks mis mee, zou je denken, maar volgens de wet is het verboden omdat als het blad eenmaal ingezameld is het als afval wordt beschouwd, waaraan strenge regelgeving gekoppeld is. Samen met Wageningen zijn we daarom gaan onderzoeken wat de kwaliteit van bokashi is en welke effecten het heeft op de bodem en leefomgeving. Zo begint een project kleinschalig, in en met de uitvoering. Maar onderzoek je gaandeweg de vraagstukken op systeemniveau. En het mooie is dat verschillende afdelingen binnen de gemeente ook enthousiast raken. Ik vind het fantastisch dat je met een pilot zo’n momentum kan creëren. Dat kleine project stond namelijk niet meer op zichzelf, maar werd een uitnodiging om de beweging uit te breiden.

Hoe werken jullie binnen de gemeente samen? Zijn jullie echt een ecosysteem?

Eigenlijk wel. We hebben een kernteam dat programmabreed werkt en transitieregisseurs op verschillende agenda’s, die met allerlei betrokken binnen en buiten de organisatie samenwerken aan de circulaire opgave. Voor ons netwerk organiseren we bijeenkomsten, maar ook voor collega’s die soms een duurzaam project doen of parttime een rol spelen vanuit hun eigen afdeling. We noemen dat de lerende beweging. Soms zijn we heel inhoudelijk bezig, maar we zorgen er ook voor dat iedereen voelt dat we een ecosysteem zijn. Een netwerk van verbonden veranderaars. Het is fijn om te weten dat je er niet alleen voor staat, want je moet soms best tegen de stroom inzwemmen. En dat je elkaar als professionals kan helpen met elkaars ontwikkeling en vraagstukken. We hebben allemaal drukke agenda’s, dus we vinden het soms moeilijk om aan elkaar te vragen om tijd vrij te maken. Maar we merken telkens weer hoe waardevol het is als we toch samenkomen. Niet alleen inhoudelijk, maar ook op dat persoonlijke stuk.

Eerder benoemde je al de kop, de handen en de voeten en de romp. Zelf ben je ook meer naar je romp gaan luisteren, naar je intuïtie en je gevoel. Was er een reden om dat meer te onderzoeken?

Er zijn meerdere momenten geweest in mijn carrière waarin ik tegen muurtjes aanliep. Ik was overwerkt en gefrustreerd omdat de transitie veel te langzaam ging. Ik kwam ook veel weerstand tegen op de werkvloer, wat ik dan heel persoonlijk opnam. Zie je dan niet wat ik zie, de wereld staat in brand! Dat gevoel. Er zat een goed gestookt vuurtje in mij en dat was aan de ene kant mooi. Ik had een duidelijke drijfveer waarvoor ik elke dag mijn bed uitkwam. Maar aan de andere kant was het vuurtje soms te heftig, waardoor mijn houtstapel razendsnel opbrandde. Overigens ben ik hierin niet de enige. Veel mensen vallen uit of beginnen voor zichzelf.Dat is jammer, want ik denk dat deze groene veranderaars heel hard nodig zijn bij de overheid en bij de grote bedrijven en organisaties. Zelf weet ik inmiddels wat ik nodig heb om in balans te blijven. En ik heb het geluk dat ik anderen daar ook mee mag helpen.

Hoe bedoel je dat, op welke manier help je anderen?

Zo’n twee jaar geleden nam ik een week vrij omdat ik voelde dat ik iets met dit thema wilde. Hoe blijf je als idealist op de werkvloer in balans? Daar is IN transities uitgerold, een website met blogs, tips en podcasts die veranderaars helpen om met passie en plezier aan de transitie te blijven werken. Inmiddels is IN transities mijn bedrijf waar ik workshops en coaching aanbied. In een van die workshops gebruik ik de vier elementen in de natuur als kapstok om te onderzoeken hoe het met je innerlijke balans zit. Klinkt zweverig, maar het heeft heel praktisch uitgepakt. Als je naar de natuur kijkt, zie je dat die altijd op zoek is naar balans en harmonie. Ik denk dat we veel van kunnen leren van dat samenspel van de elementen. Het is goed om niet alleen maar met de harde kant van de inhoud bezig te zijn, maar ook met de zachte kant van jou als mens en professional. Wie ben je zelf als persoon in die hele transitie? En hoe zorg je ervoor dat je het werk met plezier kan blijven doen? Tijdens die workshops ontstaan er zulke mooie verbindingen, juist omdat je elkaar weer even ziet als mens. Met allerlei verschillende achtergronden en intenties.

Is het een leeftijdsdingetje, denk je? Ik ben net over de veertig, jij loopt er tegenaan. Dat je in de senioriteit komt van het doorgeven van je kennis?

Misschien wel. Weet je, in de wereld van duurzaamheid lopen best veel ego’s en redders rond. En dan heb ik het ook over mezelf. Ik vond het fijn om hard nodig te zijn, daar ging ik best goed op. Maar daardoor nam ik wél teveel verantwoordelijkheid voor dingen die niet per se in mijn invloedssfeer lagen. Inmiddels ben ik me bewuster van mezelf en meer bescheiden over mijn rol. Ik maak mezelf niet groter, maar ook zeker niet kleiner, en ik werk gewoon vanuit wie ik ben. En het grappige is dat ik mijn rol daardoor zuiverder kan spelen en mijn impact juist groter wordt. Op het moment dat je durft te zijn wie je bent, heeft dat een aanzuigende werking op anderen. Dat heeft te maken met de transitie in jezelf, dat je zorgt dat je eigen systeem ook in balans is. Als je dat voor elkaar krijgt, kan de impact heel groot zijn.