Het draait niet om jou, het draait om je ecosysteem

In gesprek met Serena Scholte: duurzaam webber avant la lettre

Als coach, ondernemer en webber avant la lettre loopt Serena Scholte al zo’n vijftien jaar rond in de bouwwereld. Met slimme hackathons, een uniek leiderschapstraject en een stevige focus op biomimicry en Theorie U probeert ze bedrijven én individuen klaar te stomen voor een duurzame toekomst. ‘Ik zet mezelf nooit vast in een ecosysteem, ik ben meer dat bijtje dat er doorheen vliegt en verbindingen maakt. Omdat uiteindelijk alle opgaven voortkomen uit dezelfde bron, namelijk de mens. En wij zullen het ook moeten oplossen.’

Fijn dat je in gesprek wilde gaan over de versnelling van duurzaamheid. Allereerst, hoe is deze coronaperiode voor jou verlopen?

Het was een disruptieve tijd. En tegelijkertijd ook een cadeautje om meer rust te krijgen in mijn werkweken. Als er iemand in mijn omgeving ziek was geworden, had ik het natuurlijk anders beleefd. Maar nu was het vooral een moment om mezelf terug te vinden in mijn gezin en mijn werk. Ook heb ik de buurt beter leren kennen, nu iedereen thuis was en overal spontaan gesprekken over de heg ontstonden. We hebben een buurtapp opgericht, samen speurtochten uitgezet voor de kinderen en de binding met buurt en school is sterker geworden.

 

Je hebt je eigen ecosysteem meer vormgegeven! Als ondernemer en verbinder bouw je elke dag aan duurzame ecosystemen: in de bouw en tussen mensen. Hoe heb je jouw groene hart gevonden?

In ecosystemen werkt alles samen en houdt alles verband met elkaar. Als mens voelen we dat ook. We zijn tenslotte ook natuur en vormen communities met elkaar. We weten hoe appels aan bomen groeien en hoe de seizoenen in een bos zichtbaar zijn. Er zijn dus altijd mooie inspiratiebronnen in de natuur te vinden. Voor mijzelf is de natuur een belangrijke leermeester op het punt in mijn levensreis waar ik nu sta, maar zeker niet het startschot. Ik begon met een hardcore studie bedrijfskunde, waar we continu te horen kregen dat oneindige groei fantastisch is. In onze samenleving grijpen we heel vaak terug naar deze economische modellen. Maar als je natuurlijke processen naast bedrijfskundige principes legt, zie je waarom dingen nu spaak lopen. Dat bedrijfskundige denken ging me steeds meer tegenstaan.

 

Wat heb je vervolgens gedaan?

Na mijn afstuderen ben ik een eigen bedrijf begonnen en kwam ik in de bouw terecht. Daar ging het enerzijds over verduurzamen, maar was er anderzijds veel gedoe met winstmarges en de heersende ‘vechtcultuur’. Met kleine stapjes probeerde ik daar toch verandering in te brengen. Zoals met Baanbrekers in de Bouw, een leiderschapstraject waarbij mensen, in een ketensamenwerking met zowel opdrachtgevers als bouwers en adviesbouwers, zelf de regie pakken. Mind you, in die tijd was dat nog niet vanzelfsprekend. Mind you, in die tijd was dat nog niet vanzelfsprekend. Achteraf gezien was een van de succesfactoren elkaar en de belangen echt te leren kennen. Zo’n zeshonderd mensen hebben dat traject doorlopen en zes jaar later bellen ze elkaar nog op om samen projecten te starten. Sommige deelnemers zitten nu op leidinggevende functies en oefenen zo invloed uit om dingen duurzamer te maken. Er is dus echt iets ingezaaid.

 

Hokjes openbreken, verbindingen maken, focussen op een duurzame visie in plaats van op prijsafspraken. Is dat in een notendop wat je doet?

Zeker. Ik ga niet met biobased materialen in de weer om daar iets innovatiefs van te maken, het gaat mij vooral om ecosystemen bouwen en mensen samenbrengen. Daarbij richt ik me altijd op de wie-vraag: met wie kan ik samenwerken? Dat is in eerste instantie belangrijker dan wát ik precies ga doen. Er zijn altijd mensen in bepaalde aspecten beter dan ik, die gelijkgestemden zoek ik op om samen initiatieven te ontplooien. Ik zet mezelf ook nooit vast in het ecosysteem, ik ben meer dat bijtje dat er doorheen vliegt en verbindingen maakt.

 

Projectgestuurd werken gaat over de ‘wat’, jij richt je op de ‘wie’. Zo heb je Spinwaves ook ingericht, toch?

Ja, klopt. Bij Spinwaves organiseren we onder andere hackathons voor taaie vraagstukken waar men een duurzame oplossing voor zoekt. Jonge ondernemers, oude rotten, studenten en ook jouw buurman of buurvrouwkunnen daar vervolgens op inspringen. Vaak hebben de deelnemers een passie voor een vraagstuk of hebben ze zelf al jarenlang een oplossing voor een probleem op de plank liggen. In een of twee dagen werken ze aan een concreet concept waarmee opdrachtgevers uit de voeten kunnen. Die diversiteit van het gezelschap is belangrijk. Om zo’n vraagstuk op te lossen, heb je namelijk een splinternieuwe mindset nodig en die ontstaat pas wanneer we het individu ontstijgen en een collectief brein zich ontwikkelt. Het is mooi om te zien hoe deze levendige, bruisende club hackers de tanden in een uitdaging zet. En het is goed dat technische of organisatorische vraagstukken op hun bordje terechtkomen. Doorgaans blijven ze namelijk maar al te vaak op dezelfde tafels liggen.

Sinds 2022 organiseren we een vernieuwend leiderschapstraject, Spinwaves Lab. Omdat we zijn gaan inzien dat na een nieuw ontwerp er een hele reis van prototypen en doorontwikkeling nodig is. In het Lab ondersteunen we de veranderaars, die vaak kampen met overvolle agenda’s, weerstand tegenkomen in de omgeving en hoge druk voelen om nu het goede te doen. We helpen ze door ‘awareness based action’ te ontwikkelen; wat is er nu echt nodig waar ik me op richt? Iets wat pas waar te nemen is vanuit een mindset waarin het ego kleiner is geworden en het gevoel van onderdeel zijn van een ecosysteem groter. Wanneer het helder zien zich dan aandient, valt er veel werk weg en dat brengt de rust terug die nodig is om echt impact te maken. Het gaat immers ook om je innerlijke conditie in dit werk.

 

Hoe komt het fenomeen biomimicry hier om de hoek kijken?

Bij Spinwaves gebruiken we de kennis van de natuur. De natuur blijft zich ontwikkelen en dealt altijd duurzaam met de omstandigheden om haar heen. In de natuur vind je geen bergen afval en als er al afval zou zijn, dan is het een voedingsbodem voor dieren of planten. De natuur verspilt niet oneindig veel energie om met een ontwerp te komen. Als iets niet werkt, neemt ze er opvallend snel afscheid van. Die intelligentie moeten we benutten. In projecten zie ik vaak dat mensen energie blijven pompen in zaken die hun doel gediend hebben. Dat is nergens voor nodig.

Ook diversiteit is een krachtig natuurlijk principes; organismen als korstmos zijn zo sterk dat ze een kernramp kunnen overleven, simpelweg omdat een korstmos een symbiose is. Die diversiteit laten we ook in de deelnemers aan het Lab terugkomen en het fascinerende is; het maakt ook die groep weerbaarder en sterker. Diversiteit aansturen is een vaardigheid voor transitieleiders.

 

Hoe pas je die principes toe in de Spinwaves activiteiten?

In de hackathons leggen we eerst het vraagstuk van de opdrachtgever onder de loep. Vervolgens gaan we in de database van de natuur op zoek naar parallellen, voorbeelden en doorbraakgedachten. Hoe organiseren mieren zich? Hoe communiceren bomen met elkaar? Hoe werkt een ecosysteem van een oceaan, een bos of een berg? Deze parallellen vertalen we naar een oplossing. Aan het eind van de hackathon presenteren we alle oplossingen aan de opdrachtgever. Er is geen winnaar, we kijken met welke ideeën we meteen wat kunnen doen en welke ideeën rijping nodig hebben. Een van onze ambities is om hackers ergens aan het werk te krijgen waar ze het gedachtegoed verder kunnen verspreiden. Dat is ook een paar keer gelukt, zoals met een deelnemer die biomimicry inmiddels bij Rijkswaterstaat inzet voor de ontwikkeling van de meest duurzame snelweg. Nu zijn wij weer in beeld om mee te denken over hoe een programmering op de rustplaats langs de snelweg eruit kan zien. Biomimicry is ook daar ons vertrekpunt.

In het Lab is de natuur ook nadrukkelijk aanwezig, in samenhang met de principes van Theorie U, een andere heel waardevolle discipline voor leiderschapsontwikkeling en systeemverandering. De natuur wordt regelmatig in de ruimte bevraagd.

Bijvoorbeeld: hoe gaat de natuur om met het fenomeen weerstand? Hoe creëert de natuur een evenwichtig energie systeem? Ook leren we gebruik te maken van de natuurlijke cyclus in de natuur. Een goed idee kun je beter in de lente pitchen dan in de herfst bijvoorbeeld, dan kun je beter afscheid nemen van dingen die niet meer werken.

 

Waar ben je trots op binnen je werk?

Bij onze laatste hackathon was een jonge vluchteling uit Syrië. Een ontzettend slimme jongen, die goed was in parametrisch ontwerpen. Gedurende de hackathon zag ik hem ontdooien en zijn rol sterker oppakken. Later vertelde hij dat een baan had gevonden als parametrisch ontwerper en dat de hackathon hem de kans had gegeven om iets anders dan alleen ‘de vluchteling’ te zijn. Ook herinner ik me een Baanbreker die pleinvrees had en door de presentaties voor de groep van haar angsten af is gekomen. Ze is zelfs coach geworden. Dat lijkt bijvangst, maar het maakt mijn werk voor mij waardevol voor mensen. Verder vind ik het uiteraard tof als opdrachtgevers onze oplossingen gebruiken en mooie resultaten boeken. Zoals een bruggenbedrijf dat bomen uit een lokaal bos gebruikt om brugleuningen te maken, om zo verre transporten te vermijden.

 

We zien dat de ‘webber’ steeds meer in opkomst is. Wat denk je van deze rol?

Veel ontwikkelingen in de energietransitie komen op stoom door deze verbinders, maar dat wordt helaas niet altijd gezien. Het fenomeen staat ook nog redelijk in de kinderschoenen, vaak is de toegevoegde waarde ervan nog niet in het systeem ingebed. Daarnaast is het webber-zijn doorgaans een bijrol, iets wat je naast je normale functie doet. Maar geef niet op, want er komt steeds meer waardering voor deze verbinders! We gaan nu met lector Manon Ruijters aan de slag met de identiteitsontwikkeling om de Webber meer zichtbaar te maken. We moeten sneller informatie uitwisselen, sneller leren van successen en falen en ons aanpassen. Een paar tips? Zorg er als webber voor dat je razendsnel collegawebbers om je heen verzamelt. Zo’n netwerk helpt je niet alleen om erkenning voor je werk te krijgen, maar ook om elkaar te ondersteunen en te stimuleren. Regel daarnaast dat je budget krijgt als het nodig is, dat je beslissingen mag nemen en dat je de leiding mag pakken over horizontale netwerken die dwars door de organisatie heen lopen. Besef en maak duidelijk dat we vraagstukken niet meer in kolommetjes op kunnen lossen. Durf daar ook voor te staan en maak je rol vooral niet kleiner. Als verbinder breng je zoveel samen.

 

Waar komt jouw veerkracht vandaan om processen op deze manier aan te pakken?

Ik ben niet bang om mezelf voor de leeuwen te gooien. Soms is het niet succesvol, soms wel. Leerzaam is het altijd. Ik denk dat ik ook goed ben in afscheid nemen. Dat heb ik van mijn familie geleerd. Ik herinner me nog levendig dat mijn opa naar het verpleeghuis moest en ik me zorgen maakte. Hij zei toen: ‘Meid, ik sla de bladzijde gewoon om’. En zo is het ook. Je kunt wel eindeloos in iets blijven hangen, maar soms is het gewoon klaar. Je hebt je lessen geleerd, het is tijd voor iets nieuws. Dat betekent overigens niet dat terugkijken niet belangrijk is. Alle mensen die je hebt ontmoet, en alle ervaringen die je hebt opgedaan, zijn je voedingsbodem. En een beetje bodemonderzoek op zijn tijd kan ik iedereen aanraden.

 

Wat is jouw droom voor de komende vijf of tien jaar?

Het zou gaaf zijn als we Spinwaves nog meer bekendheid kunnen geven en we meer mensen kunnen ondersteunen in het realiseren van het verduurzamen van onze planeet. In de gebouwde omgeving, daar komen we vandaan. Maar onderwijs, zorg, agrarische sector mogen erbij komen. Zo kunnen we  meer verbindingen maken tussen de verschillende vraagstukken. Veel oplossingen zijn namelijk ook voor andere uitdagingen toepasbaar en het begint allemaal bij de mens. Ook zou het mooi zijn als ons ecosysteem blijft doorgroeien, niet als bedrijfskundig model maar op natuurlijke wijze. Spinwaves is het antwoord op mijn onvrede over bedrijfskunde, realiseer ik me nu. Dat het gaat bruisen en bloeien en dat iedereen ermee aan de slag gaat. Voor mezelf zou het super zijn als ik me hiervoor mag blijven inspannen. Ik realiseer me steeds meer dat we ons allemaal in kleine netwerkjes bevinden. En dat we pas écht iets kunnen veranderen als we al die netwerkjes aan elkaar knopen. Je hoeft dus niet de grootste rebel in de kantoortuin te zijn. Je kunt je ook aansluiten bij de pioniers en voorlopers. Het draait namelijk niet om jou, het draait om je ecosysteem. Dat heb ik de laatste jaren wel geleerd.