Duurzaam leven mag niet alleen voor de rijken zijn

Struikrover Bernice Kamphuis over het bouwen van communities en het roven van groen 

Met een achtergrond als sociaal opbouwwerker was het niet vanzelfsprekend dat Bernice Kamphuis in de wereld van groen en duurzaamheid terecht zou komen. Toch was dat precies wat er gebeurde. Met het buurtproject Struikroven, dat ze samen met Vincent Wittenberg lanceerde, redt ze planten van de sloop en zorgt ze ervoor dat de biodiversiteit in de wijk op peil blijft. Haar community building-skills? Die kan ze perfect inzetten bij het verbinden van bewoners, gemeenten en woningcorporaties.  

 In dit artikel zet ik de schijnwerpers op enkele prikkelende quotes uit ons interview. Ook lees je alles over Struikroven en ontdek je in vijf stappen hoe je community building tot een succes maakt! 

Wat is struikroven? Bernice vertelt!

Wat is Struikroven?

Struikroven is het redden van groen van de sloop. Er zijn in Nederland ontzettend veel plekken waar groen moet wijken voor de komst van nieuwbouw. Al die planten verdwijnen en worden vernietigd. Dat vinden we zonde. Er wordt veel aandacht besteed aan het circulair maken van bouwmaterialen, waarom doen we niet hetzelfde voor het groen in tuinen of in de openbare ruimte?

Vanuit die gedachte mobiliseren wij buurten en gaan we op Struikrooftocht. Samen met oude en toekomstige bewoners redden we de planten en struiken en zorgen we ervoor dat ze een nieuwe plek in de omgeving krijgen. In de voor- of achtertuinen van omwonenden, bijvoorbeeld. Of op schoolpleinen in de buurt. Omdat we bewoners bij het Struikroven betrekken, is het meer dan alleen een groene activiteit. Het Struikroven zorgt ook voor een sterkere sociale verbinding in de buurt.

Als Struikrovers organiseren, coördineren en begeleiden we de Struikrooftochten. We zetten buurtcommunicatiecampagnes op om zoveel mogelijk mensen te enthousiasmeren. En we zoeken verbinding bij woningcorporaties, buurtverenigingen of lokale groepen die al langer bezig zijn met het groen in de wijk. Ook gaan we met gemeenten en andere partners in gesprek om te bepalen waar al dat groen een nieuw leven kan krijgen.

Waarom zou je Struikroven?

Sloop, renovatie en nieuwbouw zijn killing voor het bestaande groen in de wijken. Alleen al in Amsterdam zijn de laatste jaren meer dan zeshonderd voetbalvelden aan groen verdwenen. Dat is niet alleen desastreus voor de biodiversiteit in de buurt, maar ook voor de mensen die in de wijken wonen. Als groen plaatsmaakt voor meer steen, laaien door klimaatverandering veroorzaakte problemen als hittestress namelijk extra hard op.

Daarnaast is het voor mensen in zo’n omgeving verschrikkelijk om helemaal opnieuw te moeten beginnen. Als we in zo’n buurt komen, is de urgentie dan ook vaak meteen voelbaar. Mensen realiseren zich dat de sloopkogel eraan komt en dat al het groen dat zij kennen zal worden platgewalst.

Die wetenschap brengt bij veel mensen de innerlijke Struikrover naar boven. Het is niet prettig als je weet dat al het groen om je heen binnenkort vernietigd wordt. Zeker niet als dat helemaal niet nodig is.

Hoe ziet een dagje Struikroven eruit?

Ontzettend gezellig! Bewoners worden echt blij van het redden van het groen. Het geeft voldoening, maar het is ook gewoon leuk om lekker in de buitenlucht zo’n positieve activiteit te ondernemen. We zien dat steeds meer kinderen zich aansluiten, dus ook voor gezinnen is het een toffe bezigheid om samen met de handen in de aarde te wroeten.

Of het zwaar is? Fysiek is het best intensief. Samen speuren we naar bruikbare planten, scheppen we ze uit, leggen we ze op de aanhanger en planten we ze op een nieuwe plek weer terug. Als Struikrover mag je dus rekenen op aardig wat spierpijn de volgende dag, want veel planten zijn oud en diepgeworteld. Het is even zweten geblazen, maar daar staat een gezonde, gezellige dag tegenover.

Overigens nemen we altijd een groenexpert mee op Struikrooftocht. Deze expert kent alle flora en fauna en beoordeelt welk groen een nieuw leven kan krijgen. Het leuke is dat je van alles leert over het groen om je heen. Je leert scherp kijken en onderzoeken en daardoor waardeer je de natuur ook steeds meer. Zelf ben ik er best hebberig van geworden. Noem het beroepsdeformatie, maar als ik langs een voortuintje loop, kan ik bijna in katzwijm vallen door een mooie hortensia of varen.

Hoe bouw je een community op? Vijf stappen! 

Stap 1: Realiseer je dat er altijd een community is 

Er zijn altijd mensen die elkaar zoeken, vinden en helpen. En mensen vinden altijd manieren om samen te klonteren en er wat van te maken. Die community moet je hoogstens een beetje aanmoedigen om in actie te komen. Verder is het vooral zaak om veel vanuit de gemeenschap zelf te laten ontstaan en op te laten bloeien. Mensen die elkaar vinden, dat is het fundament onder alle initiatieven die de wereld in worden geslingerd.  

Stap 2: Wees present 

Vaak worden activiteiten van hogerhand bedacht en gedropt in de wijk. Het is veel interessanter om te kijken hoe je bestaande initiatieven kunt vergroten en ondersteunen. Werken met wat er al is, dus. Wees daarom present en zichtbaar in de leefwereld van de bewoners. Loop rond, spreek mensen aan en wees die netwerker die verbindingen legt tussen verschillende groepen. Bruggen bouwen is ontzettend belangrijk als je mensen aan hetzelfde doel wil laten werken.  

Stap 3: Sluit je aan bij verschillende kanalen 

Wandel een buurthuis binnen, doe mee met de workshops en activiteiten die er al zijn of maak jezelf zichtbaar op het schoolplein of voor de supermarkt. Doe net alsof je een nieuwe buurtbewoner bent die nieuwe mensen wil ontmoeten. Vaak gaat dat organisch, maar soms moet je wat meer moeite doen om bewoners te vinden die met hetzelfde aan de slag willen gaan als jij. Realiseer je dus ook dat je ademruimte nodig hebt als je aan een community wil bouwen.  

Stap 4: Wees bereid een boksbal te zijn 

Veel mensen willen helpen, maar weten niet hoe. Bovendien is de kloof tussen hun leefwereld en ‘het systeem’ vaak te groot. Dan is het belangrijk om als onafhankelijke partij die werelden met elkaar te verbinden. Als spil tussen bewoner en gemeente moet je overigens ook bereid zijn soms als boksbal te fungeren. Je bent een soort bemiddelaar wanneer ideeën en belangen tussen verschillende groepen niet overeenkomen. En dat is prima: het is beter dat ze hun strubbelingen met jou uitvechten dan met elkaar.  

Stap 5: Laat het los 

Als opbouwer ben je altijd bezig om anderen sterker te maken. Zodat ze het uiteindelijk zelf kunnen doen. Je helpt bewoners die bijvoorbeeld geen idee hebben hoe ze zich door die wolk van regeltjes, systeempjes, contactpersonen en 0900-nummers heen moeten worstelen. Je zorgt dus voor versnelling, maar uiteindelijk is het de bedoeling dat je jezelf misbaar maakt. En dat de buurt en de buurtbewoners hun initiatieven zelfstandig kunnen oppakken en ontplooien.  

Absolute no-go voor beleidsmakers! 

Ga je aan de slag met een duurzaam initiatief in de wijk? Plan dan vooral niet de hele agenda vol, zodat de mensen om wie het gaat alleen nog maar ‘ja’ of ‘nee’ kunnen zeggen. In de praktijk mondt dat namelijk vooral uit op ‘ja’ en dat is weinig participerend. Het is zonde om de expertise, de creativiteit, de knowhow en het gevoel van de buurt niet mee te nemen als je plannen of beleidsstukken gaat vormen. Dus zorg dat er ruimte is voor échte inbreng van de bewoners! 

‘Ik hoop dat kwetsbare wijken toch de aandacht en injecties krijgen die ze verdienen. Hoogopgeleide, rijkere wijken zijn vaak groener, liggen dichter bij de natuur en verduurzamen sneller. Daar wonen de mensen die subsidies weten te vinden en dat is die kloof waar ik me zo druk over maak. Het mag niet zo zijn dat een gezond, duurzaam leven in een prettige leefomgeving alleen maar is weggelegd voor de rijkeren. De eerste proefwijken die met energietransitie te maken krijgen, worden vaak nóg groener en duurzamer dan ze al zijn. Laten we alsjeblieft de wijken en de mensen niet vergeten die dit het hardst nodig hebben.’ 

‘Een groene actie als Struikroven is vaak het begin van meer. In mijn eigen wijk zijn we nu bezig met gevels vergroenen, straten openbreken en groenmarkten organiseren. Dat is allemaal begonnen met die eerste Struikrooftocht. In sommige wijken moet je dit soort activiteiten proactief aanbieden. Afwachten heeft daar weinig zin, omdat bewoners wel wat anders aan hun hoofd hebben of geen ervaring hebben. Als je dan zo’n actie opzet, en mensen elkaar laat ontmoeten, wordt het zichtbaar en geef je het de kans om door te groeien. Want zonder ontmoeting gebeurt er natuurlijk helemaal niks. Zelf voel ik me sinds het Struikroven ook meer onderdeel van mijn wijk. Het geeft zo’n positieve flow, ik voel me meer verbonden en wil beter voor mijn buurt zorgen.’ 

‘De energietransitie is natuurlijk de grote opgave in elke wijk van Nederland. En het gaat ons allemaal aan, of je nu koper of huurder bent en of je nu in een flat of in een boerderij woont. Het is een immense maatschappelijke en technologische ontwikkeling en het is belangrijk dat het de tweedeling in onze samenleving niet verder vergroot. Natuurlijk, het belangrijkste doel is dat we onze aarde voor de komende generaties leefbaar houden. Maar een heleboel mensen voelen die urgentie niet zo en zijn huiverig voor veranderingen. Als opbouwwerkers vervullen we een centrale rol om juist in die kwetsbare wijken de mensen niet in de weerstand te laten schieten. Maar om ze juist te empoweren, zodat ze het eigenaarschap blijven voelen voor de ontwikkelingen in hun wijken.’