Wie wil je zijn in een ecocrisis? Dat blijkt de vraag! Met Manu Busschots

In gesprek met Manu Busschots, auteur en oprichter van KlimaatGesprekken en de Deep Change Academy

If you’re out there, tomorrow’s starting now! Een rake tekst van een liedje van John Legend dat Manu ter inspiratie aan had staan bij het schrijven van zijn boek ‘Van duurzaamheid naar deep change’. Want een diepe verandering is nodig, ook al is Manu een realist die zich weinig illusies maakt over de toekomst. Klimaatverandering is er en de kans dat we het tij kunnen keren naar hoe het was is nihiel.

Betekent dat dat we de handdoek in de ring moeten gooien? Nee. Als eigenaar van de Deep Change Academy en oprichter van de Nederlandse tak van KlimaatGesprekken zet hij zich dagelijks in om mensen moed en energie mee te geven en te helpe bij meer impact maken. Energie om te blijven doen wat zo hard nodig is. En moed om zich te verhouden tot een nieuwe realiteit. Een persoonlijk gesprek over zelfzorg, struisvogelpolitiek en de sociale kantelpunten die nodig zijn om de klimaatcrisis het hoofd te bieden.

 

Kun je je het moment herinneren waarop de klimaatcrisis voor jou opeens duidelijk werd?

Dat zijn er twee. Het eerste moment gaat over de schrik die me om het hart sloeg bij het zien van de film van Al Gore. Het andere moment gaat over mijn ontdekking van klimaatpsychologie. Toen realiseerde ik me dat al mijn kennis over sociale kantelpunten, gedragsverandering, coaching en communicatie samenkwam in de methode van KlimaatGesprekken. Het hek was van de dam en ik heb er jarenlang superveel energie en enthousiasme ingestoken. Ja, het is een ongelooflijk moeilijke tijd om in te leven. Maar het is ook een uitdagende, inspirerende tijd die je dwingt om na te denken over wie je wilt zijn en hoe je bij kunt dragen en zinvol leeft.

 

Wat waren jouw succesmomenten, de momenten waarop je wist dat het het waard was geweest om er zoveel tijd en energie in te steken?

Ik begeleidde een workshopreeks en daar deed een oudere man aan mee. Deze man stuurde al sinds de jaren zeventig elk jaar kerstkaarten met de boodschap dat het niet goed ging met de wereld, maar kreeg daar nauwelijks reacties op. In de workshop realiseerde hij zich dat dit kwam omdat hij mensen geen handelingsperspectief gaf. Voor zijn 85^ste verjaardag vroeg hij zijn familie en vrienden om een donatie voor KlimaatGesprekken en hij kreeg opeens ontzettend veel donaties binnen. Dat was helend voor hem, nadat hij jarenlang het gevoel had dat zijn boodschap niet overkwam. Je boodschap positief verpakken werkt, dus. En dat niet alleen, dat die man het gevoel had dat hij niet meer alleen stond en wat op gang had gebracht, was ook een succesmoment voor mij. De Duurzame Dinsdag-prijs was een ander mooi moment. Meestal winnen technische initiatieven, zoals de waterbesparende douchekop. Zulke initiatieven zijn ook belangrijk, maar we zitten niet alleen in een technische transitie. Dat we werden erkend als een van de meest impactvolle burgerinitiatieven van 2022 was echt geweldig.

 

Wat is je intentie met het boek? Waarom is het nodig?

Volgens mij bestaat er nog niet echt een boek zoals dit. Het brengt allerlei aspecten over klimaatcommunicatie, persoonlijk leiderschap en sociale kantelpuntvaardigheden samen. En op zo’n manier dat het voor de lezer helder is waar we staan, waar we naartoe gaan en hoe iedereen daar positief aan bij kan dragen. In mijn boek zeg ik ook wel: ‘Neem jezelf mee in het veranderproces.’ Het is ook belangrijk dat het voor jezelf leuker en fijner wordt. Als je het alleen vanuit de techniek bekijkt, wordt het geen mooi en verbindend avontuur. Die twee poten zitten er echt in. Het zelfzorgstuk, dat je je eigen energie en moed kunt vergroten. En het impactstuk. Ik geloof niet dat ons probleem alleen wetenschappelijk of technisch is, dus kunnen we het niet alleen wetenschappelijk of technisch oplossen. Zonder sociaal kantelpunt gaat die transitie gewoon niet snel genoeg gebeuren.

 

Ik ben natuurlijk in je boek gedoken en op een bepaald moment voelde ik dat ik een beetje boos op je werd. Eigenlijk zeg je: ‘We gaan die klimaatcrisis niet afwenden, dat gaan we niet meer redden.’ En ik dacht: ‘Ja verdorie, hoezo dan? Verliest hij de hoop, wat is dit voor boodschap? We gaan het toch oplossen met zijn allen?’. Maar ik realiseerde me dat ik daarmee ook aan struisvogelpolitiek doe, ik wil niet zien wat er echt aan de hand is.

Ik ben zelf ook door fasen heengegaan. Ik begon vanuit de gedachte: ‘We gaan dit fixen!’. En dan krijg je jarenlang slecht nieuws over je heen en het steeds diepgaandere besef wat er allemaal mis is met het klimaat en andere planetaire grenzen. Toen moest ik mijn beschermingsmechanisme loslaten, ik kon er niet meer in geloven dat we dit gaan fixen. Maar ik heb het niet opgegeven, ik ben op zoek gegaan naar een nieuw antwoord. Hoe kan ik bijdragen, ook al denk ik dat het niet genoeg gaat zijn om naar het oude terug te keren? Daar ben ik in dit boek mee aan de slag gegaan. Maar je werd een beetje boos? Boosheid is een harde emotie die vaak over een zachtere emotie heen ligt. Wat zit er dan achter die boosheid dat je probeert te beschermen?

 

Het was een beetje van: ‘Goh, je laat me in de steek. We zijn hier toch met zijn allen heel hard mee bezig en hoezo doe je niet meer mee?

Ah, een stukje verbinding? Ja, maar ik doe nog steeds heel erg mee, hoor!

 

Terwijl ik het zeg, raakt het me echt. Ook stom.

Ik merk het en ik zie het aan je. Het is ook zo belangrijk om het samen te doen. Om die steun te voelen.

 

Ja, het is natuurlijk fijn dat ik in zo’n bubbel zit van ‘Yes, we can!’ en daar haal ik ook energie uit. Maar soms is het goed om daar even doorheen te zakken en stil te staan bij wat er echt aan de hand is. In het boek zeg je dat heel mooi. Dat het erom gaat dat je jezelf verhoudt tot die nieuwe realiteit en hoe je dat met moed en zelfzorg kunt doen.

Wat ik mooi vind, Jetske, is dat ik je energie voel verschuiven. Het gevoel dat we het gaan fixen met zijn allen is hoge energie. Maar dit is rustigere energie, een open ruimte om te rusten en nieuwe vragen te stellen.

 

Het gaat ook om het loslaten van het voelen van de verantwoordelijkheid. Die heb ik mezelf opgelegd en dat is natuurlijk een beetje onzin. Die verantwoordelijkheid hoef ik niet alleen op mijn schouders te voelen, er zijn er genoeg die de balletjes ook oppakken. Die balans tussen actie en rust is soms wel ingewikkeld.

We zijn geen sprint aan het lopen die we snel moeten fixen, ook al is er urgentie. Het is meer een marathon die al meerdere decennia bezig is. Een nog mooiere metafoor? Het is een estafette waarbij jij en nog 8 miljard andere aardbewoners het stokje kunnen oppakken en dragen. En als we naar onze rol in het grotere geheel kijken, kunnen we misschien ook een ander een keer het stokje laten oppakken of zelf het stokje laten liggen dat we al lang aan het dragen zijn. Ik geloof dat we daar allemaal blijere mensen van worden en pas als we allemaal blijere mensen worden, werken we aan de wortels van deze crisis. We rennen namelijk met zijn allen te hard voor de verkeerde dingen. We denken dat we gelukkig worden van meer spullen of van het voldoen aan de normen van anderen. Waar het om gaat, is verbinding met jezelf, het leven om je heen en authenticiteit.

 

Hoe zorg je dan voor jezelf om die balans te hervinden?

Zelf doe ik elk jaar een retraite, ik doe dagelijks aan meditatie en ik probeer te vertragen en te verstillen om de geluiden in mijzelf te blijven horen of opnieuw ruimte te geven. In zo’n lange retraite merk ik altijd dat er dingen naar boven komen die lang in mijn systeem hebben gesluimerd, die ik ergens niet heb afgemaakt. Of er begint iets te kriebelen en dan weet ik dat ik weer een wissel om moet leggen. Blijven leren en je nieuwsgierigheid volgen is ook een manier.

 

Een vriendin van mij is lichaamsgerichte psychotherapeut en zij vertelde dat ze voor het eerst met mensen in gesprek ging die angst hebben voor de toekomst in plaats van voor dingen die in het verleden zijn gebeurd. Dat is echt een shift. Hoe kijk jij tegen die angst aan?

Het is inderdaad bekend dat die gevoelens van gealarmeerd zijn steeds meer groeien. En wat ik in het boek probeer uit te dragen gaat over verdiepende zelfzorg. Als je gelooft dat over tien jaar iedereen doodgaat, wat is dan het zinvolste dat je nog kunt doen? Kortom, wie wil je zijn in de ecocrises? Dat blijft een goede vraag. Zelf heb ik mijn moeder en schoonmoeder aan een terminale ziekte verloren. De vraag wat je doet met de rest van je leven, wetende dat het erger gaat worden en eindig is, die maakte ik van dichtbij mee. En dat is niet alleen een verdrietige vraag. In het westen dansen we om de dood heen, we proberen het op afstand te houden en vergankelijkheid te vergeten. Terwijl we er uiteindelijk allemaal aangaan. De vergankelijkheid kan dus ook een deurtje openen. Als de klimaatcrisis ons leven onomkeerbaar gaat veranderen, hoe kunnen we dan zo mooi en zinvol mogelijk leven? Het haalt de kramp eraf als je door de diepere rouw heengaat dat leed niet te voorkomen valt.

 

Mooi, wie wil je zijn in tijden van ecocrises? Wat heb ik dan te doen, hoe zet ik mijn tijd en energie in? Of het dan over tien dagen of tien jaar gaat, maakt dan eigenlijk niet zoveel uit.

Inderdaad, het gaat om impact maken en dingen beter maken. Een soort opoffering hoeft dan niet meer. Waarom zou je jezelf opofferen als je gewoon een bijdrage levert? Het is geen fixer, zo moet je het niet zien.

 

Het lucht mij al op, merk ik!

Ja, dit is een proces dat rust, opluchting en verbondenheid geeft op een ander niveau. We’re in this together, we moeten allemaal een beetje proberen mens te zijn.