Als crew van de planeet hebben we veel meer invloed dan we denken

In gesprek met Babette Porcelijn, auteur van ‘De verborgen impact’ en ‘Het happy 2050 Scenario’

Als ontwerper wist Babette al dat er iets fundamenteel mis is in onze productieprocessen. Maar zo’n zeven jaar geleden drong het pas écht door. De leefbaarheid van onze planeet staat onder druk en het is belangrijk dat we er nú mee aan de slag gaan. Wat volgde was een zoektocht naar verborgen impact. Naar onze eigen slagkracht en invloedssfeer. En naar een positief scenario in 2050, waarin onze aarde niet langer wordt uitgeput, maar tot volle bloei is gekomen.

Je houdt je al langere tijd bezig met een gezonde, duurzame planeet. Maar op welk moment vielen jou de schellen van de ogen? Dat je dacht: ‘Ik moet hier wat mee, met die duurzaamheid?’

‘Dat was op zomaar een zondagmiddag, begin 2014, de kinderen waren aan het spelen en mijn man had wat berekeningen gemaakt voor zijn werk. Een van die berekeningen was hoeveel energie het kost om een auto te produceren. Nou, daar schrok ik al behoorlijk van: het is vergelijkbaar met vijf jaar rijden! Ook vertelde hij dat de zestien grootste zeecontainerschepen evenveel zwavel uitstoten als alle auto’s op de wereld bij elkaar. En dat er dagelijks 27 miljoen bomen meer verdwijnen dan erbij komen. Dat was echt een wake-up call. Misschien naïef, maar voor die tijd dacht ik dat duurzaamheid iets was voor natuurliefhebbers die het zonde vinden als de hagedis, de tijger of de ijsbeer verdwijnt. Maar op dat moment realiseerde ik me dat het ook over onze eigen toekomst gaat. En dat we zelf veel meer invloed hebben dan we denken.

Hoe bedoel je dat?

Als rijke, westerse consument hebben we zoveel impact op onze planeet en we hebben het niet eens door. Ontbossing vindt bijvoorbeeld plaats om ruimte te maken voor akkers voor veevoer. Dat stukje vlees op ons bord is dus de oorzaak van die impact, maar wel een probleem waarbij we zelf aan de groene knoppen kunnen draaien. Met onze portemonnee en ons eetgedrag, bijvoorbeeld. We hebben dus ongelooflijk veel slagkracht. Als ontwerper weet ik ook dat er binnen de productieprocessen een hele hoop verborgen impact ligt. Ook daar kunnen we dus veel veranderen. Wat gebeurt er in die systemen en wat kunnen wij daar als individu, maar vooral samen, aan doen? Niet de mantra van elk klein stapje is een stapje vooruit, nee. Stappen op de grote dingen maken veel meer verschil, die kleine stapjes schieten niet voldoende op.

Is dat ook zakelijk een belangrijke stelregel voor jou?

Het is misschien flauw, maar ik moet altijd een beetje grinniken als ik bij een bedrijf kom dat zich heel druk maakt om koffiebekertjes. En dan vooral als dat bedrijf een bank is die belegt in fossiele brandstoffen, ofzo. Of een vliegveld dat zonnepanelen op het dak gaat leggen. Zulke duurzame acties staan totaal niet in verhouding tot waar het écht om draait. Daarom ga ik tijdens mijn adviestrajecten samen met zo’n bedrijf op zoek naar de grote, verborgen impact. Die zit meestal niet in koffiebekertjes, maar juist in de primaire business. In het product, in de ketens of misschien wel in de invloed die je als organisatie op je medewerkers en klanten hebt. Verder denken we na over het bestaansrecht. Waarom besta je als bedrijf? Besta je voor de aandeelhouders, besta je om superrijk te worden of wil je iets wezenlijks toevoegen aan de wereld? Iets waardoor de wereld veiliger en gezonder wordt?

Dat is soms een ongemakkelijke boodschap, denk ik. Hoe overtuig je een bedrijf om een duurzame richting op te gaan?

Ik denk dat iedereen het leuker vindt om voor een bedrijf te werken dat iets goeds doet voor de wereld. Het gaat er niet alleen om dat je lol hebt, iets doet waar je sterk in bent of bakken met geld verdient. Het gaat ook om een vierde aspect: relevant zijn en maatschappelijk bestaansrecht opbouwen. Ecopositief ondernemen is daar de ultieme vorm van. Hoe kun je geld verdienen met troep opruimen? Met natuur aanleggen en natuur beschermen? En met CO2 uit de lucht halen om het klimaat te stabiliseren? De beste vraag die je jezelf als organisatie kunt stellen, is hoe je een ecopositieve missie ontwikkelt. Een businessmodel waarmee je de planeet herstelt en leefbaar houdt in plaats van stukmaakt. Als de markt en de economie zuiver zouden werken, zouden zulke inspanningen ook meer beloond worden, natuurlijk.

Hebben wij als individu ook een rol te spelen?

Zeker, een enorme rol, zelfs. De crew van de planeet, dat zijn wijzelf. Wij bepalen welke bedrijven succesvol zijn, welke politieke partij gaat winnen en waar draagvlak voor is. Samen maken we de cultuur en de systemen. Ik hoor vaak dat mensen zich machteloos voelen, dat het vraagstuk zo veelomvattend is dat ze de afstandsbediening pakken en zuchtend gaan zitten zappen. Zo’n passieve houding helpt niet.

Denk aan de analogie van de kalf en de put. Dat kalf banjert op die put af en iedereen ziet het gebeuren. Dan zijn er mensen die paniekerig aan de zijlijn staan, maar vervolgens niets doen om het onheil af te wenden. Wat we nodig hebben zijn mensen die het kalf vangen, hem vastbinden, de put dempen, er een hek omheen zetten en zorgen dat het niet meer gebeurt. Iedereen kan zo’n soort mens zijn. Ga gewoon aan de slag en doe je best, want het is belangrijk. Het is onze toekomst, onze planeet en guess what? We zitten zelf aan de knoppen.

Op welke manier kunnen we dat doen?

In mijn boeken laat ik niet alleen zien hoe alles met elkaar samenhangt. Ik geef ook een helder handelingsperspectief, zodat mensen zelf kunnen bedenken waar hun slagkracht ligt en hoe ze die vervolgens in kunnen zetten. Iedereen heeft een talent of een specialisme en kan bijdragen aan het grote geheel. Ontwikkel slagkracht om bij te dragen aan een ecopositieve toekomst. Door zelf te verduurzamen en anderen te inspireren om ook dat verschil te maken.

Zo heb ik laten doorrekenen welke tien dingen de meeste impact op het milieu hebben. Met stip op 1? Nieuwe spullen. Daarom heb ik nu nog steeds een laptop uit 2012, staan er tweedehands meubelen uit de jaren zestig in huis en breng ik spullen naar de kringloop voor een tweede leven.

Wat is je opgevallen tijdens de gesprekken die je voerde voor De verborgen impact?

Vooral de verontruste vragen die mensen hebben. In Nederland leven we alsof we 3,6 planeten hebben en dat gegeven hakt er altijd flink in. Maar als iemand dan zegt dat overbevolking het grootste probleem is en dat er misschien wat mensen dood moeten, dan schrik ik nog erger. Dat is voor mij echt de wereld op zijn kop. Het doel is een menselijke toekomst, voor iedereen. En al helemaal voor de mensen in ontwikkelingslanden, die er met een minimale ecologische voetafdruk weinig aan kunnen doen dat we nu met de gebakken peren zitten. En zij als eerste.

Door die opmerkingen ging ik nadenken. Wat is onze prioriteit? Wat willen we en wat hebben we daarvoor nodig? In mijn nieuwe boek probeer ik een positief perspectief voor 2050 te schetsen en wel op zo’n manier dat we allemaal bijdragen. Natuurlijk kunnen de banken, de multinationals, de politiek en de economie enorme drivers achter duurzame impact worden. Maar tegelijkertijd kunnen wij ervoor zorgen dat die impact werkelijkheid wordt.

Wat heeft je het meest verrast tijdens het schrijven?

Nou, ik viel van de ene verbazing in de andere. Maar wat er echt uitsprong, waren de blinde vlekken in het bbp, onze meeteenheid om te kijken of het goed gaat met de economie. Dat bbp meet namelijk alleen maar hoeveel geld er stroomt, maar niet waar het heen stroomt, bij wie het terechtkomt en of dat een beetje eerlijk gebeurt. Het meet ook niet hoe de planeet ervoor staat en hoe het gaat met ons afbrokkelend natuurlijk kapitaal.

En dat terwijl het bbp er heel anders uit zou zien als dat wél zou worden gedaan. We hebben altijd de mond vol over economische groei, dat is de heilige graal waaraan alles ondergeschikt is. Maar als je sociale en ecologische schade meeneemt in het bbp, zie je dat de economie sinds de jaren tachtig helemaal niet is gegroeid. Sterker nog, hij is juist gekrompen.

Daarom is het belangrijk dat we ons natuurlijk kapitaal serieus gaan nemen. Dat we aan true pricing gaan doen en vervuiling en extreme rijkdom flink gaan belasten. Pas als de planeet, de verschillen tussen rijk en arm en ons welzijn graadmeters worden voor het succes van de samenleving, heb je écht gezonde groei te pakken. Want uiteindelijk is dat waar de economie in eerste instantie voor bestaat. Zodat mensen een fijn leven kunnen leiden, op een gezonde, veilige planeet. Niet om geld blind rond te pompen binnen het systeem als dat misstanden veroorzaakt.

Een leefbare planeet voor iedereen?

Ja, dat blijft het fundament. Ook voor het welzijn van mensen. Je ziet bij corona al hoe snel de spanningen oplopen, hoe achterdochtig mensen kunnen worden en extremistische partijen meer aandacht krijgen. Moet je je voorstellen hoe dat gaat als er voedseltekorten komen en hele dorpen overspoeld worden door overstromingen. Alleen al om de sociale stabiliteit gezond te houden, hebben we een veilige planeet nodig.

Het mooie is dat die stip op de horizon geen droombeeld is. We kunnen hem bereiken, als we onze slagkracht gebruiken en samen in beweging komen. Dat is niet alleen gezond voor de planeet en de mensheid, maar ook voor jezelf. Want meebouwen aan een eerlijke, gezonde en veilige wereld voor iedereen? Dat maakt pas echt happy.’

We doen het samen, dat is de bottom line. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor de generaties die na ons komen. Zodat ook zij kunnen floreren in een eerlijke, gezonde en gelukkige wereld.